مزاج یا طبع واژه ای است در طب سنتی که سیستمی از علم پزشکی بود که با ترکیب های فرضی و عملکرد بدن را شرح میداد. و توسط فیلسوفان رم و یونان باستان اتخاذ داده شد. عمر مزاج شناسی فقط تا دهه 1850 بود که با ظهور نظریه میکروب از بین رفت و این مورد نشان داد که بیشتر بیماری هایی که فکر میکردند از مزاج است در واقع به دلیل عوامل بیماری زا بوجود می آید.

از گذشته تا امروز:
در کتاب ذخیره خوارزمشاهی، از ترکیب عناصری همچون آب، باد، خاک و آتش آمده که این چهار عنصر در بدن دارای 9 قسمت هستند. مزاج شناسی در بین مردم به “گرمی” و “سردی” شهرت دارد. در گذشته بر این باور بودند که مزاج ها از واکنش متقابل اجزاء عناصری که با هم در تضاد هستند به وجود می آید. خاورشناسان و استادان بزرگ تاریخ در مورد قضایای علمی طب قدیم و تفسیر نظرات و معتقدات قدما، تحقیق کرده اندولی نتوانستند به اثبات این برسند که که دانش مزاج شناسی با علم روز تطابق داشته باشد و شرح نوشته های خود را تمام نکرده اند. در اواخر قرن نوزدهم میلادی دانشمند فرانسوی به نام دسامبر در دائرة المعارف صد جلدی پزشکی خود که با نام «مزاج» معروف است فقط در مورد مزاج های دموی، بلغمی، سوداوی، صفراوی آن هم برای اینکه فهم آسان تری در جامعه داشت آورده است اما درمورد مزاج های گرم و سرد و تر و خشک که درک سخت تری داشته است چیزی ننوشته است.

انتقادهایی که ازاین طب می شد:

اینکه برهم خوردن تعادل در بدن را به بیماری و خود درمانی تجویز میکنند ادعایی بی پایه و اساس بود مثل اینکه میگویند ویروس دارای طبعی سرد است پس باید چایی نبات بخورید که طبعی گرم دارد بسیار اشتباه و غلط است و هیچ پایه علمی ندارد. پزشکان نوین نه تنها طب سنتی بلکه بسیاری از طب های دیگر را نیز رد کرده و قبول نکردند. پزشکان این مسئله را سندروم فرهنگی نام برده اند. نظام طب سنتی بر این اساس واقع شده که بیماری بر اثر به هم خوردن تعادل خلطهای چهارگانه(صفرا، دم، سودا، بلغم) رخ میدهد. ایده عناصر چهارگانه آب، خاک، آتش، باد و اینکه رماتیسم غلبه بلغم در پاها است و یا کابوس شبانه غلبه سودا بر سر، هیچ مبنای علمی ندارد فقط بر یک دیدگاه فلسفی پیش میرود.

عناصر چهارگانه چیست؟؟

خونی که در رگ های ما درحال گردش است به دلیل هضم غذا ایجاد میشود و در معده تحت تاثیر تغییرات خاصی قرار میگیرد تا شکل خون را به خود بگیرد. خون حمل کننده اصلی مزاج است و هر چهار عنصر را در بر دارد( سردی، تری، خشکی، گرمی).به هر یک از این مواد خلط گفته میشود و غلظت هر کدام در افراد با یکدیگر تفاوت دارد و باعث به وجود آمدن مزاج می شود.
عناصر چهارگانه شامل آب، باد، خاک، آتش است. از واکنش این چهار عنصر دو نتیجه به وجود می آید:
مزاج معتدل- مزاج نامعتدل
همچنین گرمی، سردی، تری و خشکی مزاج حاصل قوای اولیه عاصر هست.
مزاج گرم (آتش)
مزاج سرد (خاک)
مزاج تر (آب)
مزاج خشک (باد)

انواع مزاج ها:
تقسیم بندی مزاج ها بر دو قسمت است:
معتدل حقیقی: این حالت عملاً امکان ندارد. به این معنی که هرکدام از اخلاط به نسبت مساوی در عالم خارج در یک بدن وجود داشته باشد ممکن نیست و این مثال صرفاً ذهنی و تخیلی تلقی می شود.
معتدل فرضی: شایسته‌ترین و بهترین مزاج برای یک موجود است.
مزاج های مرکب:
مزاج گرم و خشک یا صفراوی.
مزاج گرم و تر یا دموی.
مزاج سرد و خشک یا سوداوی.
مزاج سرد و تر یا بلغمی.

۱. صفراوی:
افراد دارای مزاج صفراوی معمولاً انرژی زیادی دارند. اغلب افرادی که در این دسته بندی قرار می‌گیرند اندامی لاغر با استخوان بندی درشت داراهستند. شدت گرمایی بودن کسانی که مزاج آن‌ها گرم و خشک است قابل توجه بوده و آن‌ها در بیشتر مواقع تشنه هسنتد. افرادی که زود عصبانی می‌شوند، موهایی ضخیم و تیره دارند، کمتر از دیگران می خوابند، خونگرم و زودجوش هستند و زیرک و باهوش بودن آن‌ها جلب توجه می‌کند در دسته بندی مزاج گرم و خشک قرار می‌گیرند. کسانی که مزاجشان صفراوی است میل زیادی به خوردن غذاهای سرد و ترش دارند.
۲. دموی:
افرادی با خصوصیات شجاع و جسور و در عین حال صبور و آرام در دسته‌بندی مزاج گرم و تر یا دموی قرار می‌گیرند، بدنی عضلانی و رگ‌های برجسته‌ای دارند. این افراد مانند کسانی که در دیگر گروهای دسته بندی مزاج قرار می‌گیرند سرمایی یا گرمایی نیستند؛ اما در صورتی که هوا سردتر باشد برای آن‌ها شرایط مطلوب‌تر خواهد بود تا زمانی که جریان هوای گرم در اطرافشان جریان داشته باشد. دموی مزاج ها موهایی پرپشت دارند و اشتهای بالایی هنگام غذا خوردن از خود نشان می‌دهند. افراد دموی مزاج نسبت به دیگران بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌ های قلبی و عروقی قرار دارند و احتمال این که به فشار خون مبتلا بشوند نیز وجود دارد. گرم و تر مزاج‌ها همه غذاها را مصرف می‌کنند، اما اغلب مواقع میل آن‌ها غذاهای شیرین یا ترش هستند.
۳. سوداوی:
افرادی که کمتر میخوابند، در دسته بندی مزاج سرد و خشک جای دارند. این افراد بسیار سرمایی اند و در فصل زمستان و روزهای سرد سال به راحتی نمی‌توانند خودشان را بپوشانند. این افراد که رنگ پوستشان در بیشتر مواقع تیره است و موهایی تیره و کم پشت دارند، به نظم و دوراندیشی و خونسردی مشهور هستند. افراد سوداوی مزاج اغلب برونگرا هستند و میل زیادی به مصرف غذاهای شیرین و گرم دارند.
۴. بلغمی:
افرادی که اضافه وزن دارند و موهایشان نسبت به دیگران کمتر و نازکتر است در رده افراد دارای مزاج سرد و تر جای دارند. این افراد دارای رنگ پوستی سفید هستند و نسبت به دیگران کمتر تشنه میشوند. افراد بلغمی مزاج ساعت خواب طولانی دارند و کم انرژی بودن و عصبانی نشدن از جمله ویژگی‌هایی است که مزاج‌های سرد و تر را با آن‌ها می‌شناسند. افراد بلغمی مزاج علاقه زیادی به مصرف ادویه‌های مختلف و غذاهای شیرین نشان می‌دهند و علاقه ای به ترشیجات و مواد غذایی سرد ندارند.

آیا میان طبع و مزاج تفاوتی وجود دارد ؟

طبع در واقع حالت بدن هر فرد است که شخص با آن متولد می‌شود و توانایی عوض کردن آن را ندارد. در چگونگی شکل گرفتن طبع عوامل زیادی از جمله وراثت، منطقه جغرافیایی، تغذیه و… تأثیرگذار هستند.
بسته به این که در چه خانواده‌ای و در چه اقلیم جغرافیایی متولد شدید، یکی از این طبع‌ها را خواهید داشت.
طبع سرد- طبع گرم- طبع معتدل
۱) ویژگی‌های افراد دارای طبع سرد
طبع سرد طبعی است که در بیشتر نقاط جهان قالب است. کسانی که همیشه به شدید ترین حالت ممکن سرما میخورند و پوستی به رنگ روشن دارند در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. افراد دارای طبع سرد خونسرد هستند و کمتر عصبی می شوند. این افراد میل زیادی به استراحت و خواب دارند و عموماً کم انرژی اند. افراد دارای طبع سرد زودتر موهایشان رنگ سفید به خود میگیرد و ممکن است ریزش مو داشته باشند. این افراد نبضشان به آرامی می‌زند و غذایی که می‌خوردند دیرتر هضم می شود. به همین دلیل است که بیشتر افراد دارای اضافه وزن دارای طبع سرد یا تر هستند. از مشکلاتی افراد دارای طبع سرد با آن رو به رو می شوند می‌توان به این نکته اشاره کرد که این گروه بیشتر ممکن است به بیماری‌هایی مانند ام اس یا پارکینسون مبتلا بشوند.
۲) ویژگی‌های افراد با طبع گرم:
تعداد افرادی که طبع گرم دارند در برابر افراد دارای طبع سرد کمتر است. افراد زودجوش و برونگرا که با دیگران زودتر صمیمی می‌شوند و از طرفی بیشتر عصبانی می‌گردند از جمله افراد دارای طبع گرم اند. افراد با طبع گرم میل زیادی به خوردن شیرینی‌جات دارند و همیشه بدنشان داغ است. همین موضوع سبب می‌شود که مرتب عطش داشته باشند. علایمی مانند تعریق، جوش و خارش پوست یا شوره سر در این افراد بیشتر است.
۳) ویژگی‌های افراد دارای طبع معتدل:
تعداد افرادی که طبع معتدل دارند نسبت به افراد دارای طبع سرد و گرم کمتر است. این افراد عموما حساسیت‌های خاصی نسبت به دما و غذاهای مختلف نشان نمی‌دهند و بدنشان با شرایط محیطی مختلف زودتر سازگار می شود. با وجود این که افراد دارای این طبع به لحاظ خلق و خو و… پایدارتر هستند؛ اما به دلیل این که بدن آن‌ها در برابر غذا و شرایط آب و هوایی واکنش نشان نمی‌دهد، احتمال این که بیماری نهفته و بدون علایم داشته باشند زیاد است.

1. طبع در واقع، طبیعت هر فرد است و به صورت ارثی و غریزی به وی انتقال پیدا میکند. طبع را نمی‌توان تغییر داد، اما مزاج با توجه به نوع غذاهای مصرفی قابل تغییر هست.

2. از بیماری‌هایی که به واسطه طبع برای هر فرد رخ می‌دهد به راحتی نمی‌توان پیشگیری کرد؛ اما با تغییر مواد غذایی و ذائقه‌ای که با توجه به مزاج افراد مختلف تعیین شده می‌توان آن‌ها را از خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف محفوظ نگه داشت.

3. با شناخت مزاج می‌توان در بدن تعادل برقرار کرد اما این موضوع برای طبع صادق  نمی باشد

اما طبع را در عطر ها نیز میتوان پیدا کرد. زمانی که برای خرید عطر به عطر فروشی میروید میبینید که بعضی عطر ها طبعی گرم و بعضی از عطرها طبعی سرد دارند. عطری که با آن احساس سرما در فرد القا میشود طبعی سرد و عطری که با آن احساس گرما را به فرد القا میکند طبعی گرم دارد.عطر به عنوان غذای مغز به حساب می آید و ما باید با توجه به اصول و قواعد از آن بهره مند بشویم. عطر ها یا طبع سرد و یا طبع گرم دارند و همین موضوع باعث میشود که عطر های زمستانی و تابستانی معنا پیدا کنند. پس بنابراین ما باید با شناخت عطر خود را انتخاب کنیم. برای مثال یک فرد گرم مزاج اگر عطری با طبعی گرم را استشمام کند احتمالا دچار سردرد میشود در حالی که در یک فرد سرد مزاج ممکن است موجب آرامش شود.
هنگامی که یک عطر دارای طبعی گرم باشد آن محصول میتواند یک محصول سنگین و مناسب برای شب های رسمی باشد نت های چرم، چوب، مشک، وانیل، دود، دانه تونکا، کهربا، قهوه، کاکائو و… اصلی ترین آکوردهایی هستند که دارای طبعی گرم می باشند.معمولا عطرهای گرم تاثیرگذارتر، ماندگارتر، کلاسیک تر اند. طرفداران اینگونه عطرها عموما شخصیتی آرام، درونگرا، مغرور و رسمی دارند. به همین دلیل است که با استشمام این رایحه ای گرم احساسی مثبت و دل انگیزی برای آنها تداعی می شود.
عطری مثل، عطر تام فورد توسکان لدر با نت اولیه: رازبری، زعفران، آویشن نت میانی: اولیبانوم، جزمین نت پایانی: چرم، جیر، روایح چوبی، آمبر عطری با طبع گرم محسوب می شود.
اما عطر های سرد یا خنک، شور و اشتیاق را برای مصرف کننده ایجاد می کند. از نت های برتر که میتوان در این عطرها یافت میشود به نت های میوه ای همچون آناناس، رازبری، توت فرنگی، گلابی، مرکباتی مثل برگاموت، گریپ فروت و نت های فلورال و… اشاره کرد. عطر هاس سرد مناسب برای روزهای بسیار گرم است که ممکن است انرژی و انگیزه ای نداشته باشید شور و نشاط عجیبی در طول روز برای شما به ارمغان می آورد. عطر کازاموراتی مفیستو عطری با طبع سرد به حساب می آید. عطری که حس طراوت و شادابی را به وجود می آورد و حس قدم زدن در باغ های مرکبات را به مصرف کننده تلقین میکند.